Những đồng tiền Nguyên Phong của Trần Thái Tông

..Người lính già đầu bạc,

Kể mãi chuyện Nguyên Phong...

Giặc Phật: hào hứng người xưa. Tiền cổ: bàn cãi đời nay... Tuy chỉ một hiệu tiền Nguyên Phong Thông Bảo, nhưng các nhà sưu tập đã tìm thấy hàng trăm loại có kích thước, chất liệu, thư pháp, đặc điểm và các nét chi tiết khác nhau. Chúng do ai đúc?

Niên hiệu Nguyên Phong thì chỉ gặp ở ba vị vua: Hán Vũ Đế (110-105 tr.CN), Tống Chân Tông (1078-1085), Trần Thái Tông (1251-1258). Chắc rằng Hán Vũ Đế không đúc tiền Nguyên Phong vì thời này tại Trung Quốc đang còn sử dụng hệ thống tiền Bán Lạng, Ngũ Thù. Các nhà nghiên cứu tiền cổ trên thế giới đều công nhận cả hai vị vua Tống và Trần đều có đúc tiền Nguyên Phong, nhưng là loại tiền nào thì cho đến nay vẫn chưa có sự thống nhất.

Ở Nhật Bản, vào niên hiệu Vạn Trị (Manji) thứ hai (1659) cũng có đúc nhiều loại tiền Nguyên Phong bằng đồng thau, nhưng chúng có những đặc điểm của tiền Nhật Bản đương thời như lỗ vuông rộng, vành đều đặn, vành của lỗ vuông ở mặt lưng thì bè rộng... thêm nữa, các Hán tự viết trên đồng tiền đều là kiểu chữ của Nhật đã cải biến như chữ “phong” viết giản lược ít nét chứ không phức tạp đa nét như chữ Hán trên đồng tiền Trung Quốc và Việt Nam.

Tất cả những đồng tiền Nguyên Phong Thông Bảo đều được đọc tròn. Chúng ta bắt đầu từ chữ “nguyên” nằm phía trên, và được biết Tống Chân Tông đã cho đúc tiền bằng đồng thau được viết theo cả ba lối chữ chân - triện - thảo, ngày nay rất dễ tìm thấy trong những lô tiền thời Tống.

Sách của TingFuBao, Miuria Gosen đều có giới thiệu hai mẫu tiền Nguyên Phong viết theo lối triện và giám định là của Trần Thái Tông. Tôi đồng ý với sự giám định đó.

Có một số loại tiền Nguyên Phong bằng kẽm, người thì cho là tiền Đại Tống, người thì xếp vào thời Trần, người cẩn thận thì chú là “unknown, inconnu...” hoặc “vô khảo phẩm, bất tri niên đại phẩm...”, riêng tôi thì cho rằng đó là tiền kẽm do chúa Nguyễn Phúc Khoát mua kẽm trắng của Hà Lan đúc tiền từ năm 1746.

Một vài đồng tiền Nguyên Phong bằng đồng đỏ, đường kính khoảng 22mm, đã phủ lớp gỉ nâu đen, phần lớn các nhà nghiên cứu đều cho rằng chúng được đúc tại An Nam nhưng không xếp được thời đại. Tôi giám định là tiền của chúa Nguyễn Phúc Thụ mua đồng đỏ của Nhật Bản đúc từ năm 1725.

Ngoài ra, còn rất nhiều loại tiền Nguyên Phong khác viết theo thư pháp lạ, kỹ thuật đúc không cẩn thận nên rất khó phân loại, ý tôi cho rằng chúng do dân gian đúc vào thế kỷ XVIII, vào thời đại mà nền kinh tế hàng hóa phát triển, mở cửa ngoại nhập... vấn đề đúc tiền thời các chúa Trịnh - Nguyễn không được quy hoạch...

Trở lại hai mẫu tiền của Trần Thái Tông, đúc bằng đồng thau, đường kính 23mm, rất giống loại tiền viết theo lối triện của Đại Tống. Xin chỉ rõ mấy nét để phân biệt:

- Chữ “nguyên” cũng viết triện như trong đồng tiền Đại Tống nhưng ở đồng tiền Trung Quốc thì bộ “nhân” viết hai nét rời và đồng quy vào nét nhất ở trên; trong khi ở đồng tiền Đại Việt thì hai nét này liền nhau tạo như một nét và có đoạn ngang hoàn toàn tách rời song song với hai nét nhất ở trên.

- Chữ “bảo” trong cả hai đồng tiền có tự dạng khác nhau ở bộ “bối” khi vuông khi tròn nhưng có chung một điểm ở bộ “miên” có mái nhà xuống rất thấp che đến cả nửa chữ “bối” phía dưới; trong khi ở đồng tiền Trung Quốc thì mái nhà cao ráo chỉ che ngang chữ “trân”.

- Đặc biệt, ở đồng tiền số 2, chúng ta còn thấy thêm chữ “thông” viết theo lối chữ chân rất rõ ràng, nhưng bộ “sước” có đuôi dài vắt qua phía bên phải tạo hai nét đối xứng nhau qua chữ “dũng”.

Hai loại tiền này rất hiếm, nhưng các nhà sưu tập lại tìm thấy hai loại tiền Nguyên Phong cũng có đặc điểm tương tự, song đường kính chỉ 20mm.

Những đồng tiền 20mm này, đã được Toda giám định là của Trần Thái Tông, còn TingFuBao thì không chấp nhận, nhưng cũng không giám định được. Riêng Miuria Gosen thì cho rằng tiền được đúc trong 10 năm chống Minh (1418-1427) để nghĩa quân sử dụng. Các nhà sưu tập và nghiên cứu sau này cũng đều cho là của Trần Thái Tông.

Xét rằng TingFuBao và Miuria Gosen không chấp nhận là tiền triều Trần, ắt có vấn đề cần làm sáng tỏ, song sự giám định của Miuria Gosen thì hoàn toàn nhầm lẫn. Riêng tôi, từ lâu đã cho là của Mạc Thiên Tứ đúc tại Hà Tiên từ năm 1736!

BS NGUYỄN ANH HUY
(www.khoahoc.net)

Posted in: Tiền cổ các triều đại của Việt Nam